Een gemeente die het gebitsherstel van een werkloze vergoedt zodat hij meer kans maakt als hij solliciteert, of borg betaalt zodat een dakloze tienermoeder een huis kan krijgen. In Zaanstad grijpt de gemeente op deze praktische manieren in om hogere zorgkosten te voorkomen. En het werkt, zegt de wethouder. Maar regels staan de onorthodoxe werkwijze in de weg.
Veel gemeenten experimenteren met zorg op maat. Zaanstad geeft wijkteams zelfs carte blanche voor de manier waarop zij inwoners helpen. In een proef stelt de gemeente 4 ton beschikbaar zonder voorwaarden. Het geld mogen professionals van wijkteams besteden aan zaken waarmee zij denken dat inwoners geholpen zijn op het gebied van werk, woning of armoedebestrijding. Dat kan ook gaan om de vergoeding van een laptop of de aanschaf van een fiets.
Kleine investering
Zaanstad ontdekte dat armoede vaak een onderliggend probleem is bij inwoners die zorg hebben. Vooral gezinnen die net boven het minimuminkomen leven en niet in aanmerking komen voor bijzondere bijstand, belanden in een ‘negatieve spiraal’ van schulden, uitkering en woonproblemen. De regels stonden hulp om die spiraal te doorbreken in de weg, bleek uit gesprekken met inwoners en hulpverleners.
Daarom gooide Zaanstad het roer om. Door kleine investeringen vanuit de bijzondere bijstand, wil de gemeente hoge maatschappelijke kosten in de toekomst voorkomen. Een werkloze lasser met schulden kreeg bijvoorbeeld een lasmasker, iets dat hij vanwege zijn schulden niet zelf kon betalen. Met dat masker kon hij aan het werk. Hij kreeg een baan en begon met het aflossen van zijn schulden.
Mensen die hulp vragen, komen volgens wethouders Jeroen Olthof vaak met meerdere hulpvragen die regelmatig op verschillende beleidsterreinen liggen. Al die terreinen kennen hun eigen formulieren en hun eigen regels. En dat stond hulp op maat in de weg, vond de wethouder.
De proef is nu halverwege. Uit de tussentijdse evaluatie blijkt dat de uitgekeerde bedragen tussen de 10 euro en de 8000 euro per persoon liggen. Van de 4 ton is slechts 74.000 euro opgemaakt. Het grootste deel van de maatwerkondersteuning gaat op aan problemen rondom wonen. Volgens de gemeente willen mensen het bedrag graag terugbetalen.
Andere gemeenten zoals Enschede, Leeuwarden en Utrecht willen een soortgelijk project. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de landelijke belangenorganisatie voor chronisch zieken en gehandicapten, Iederin, zijn positief. “Maar het mag er niet toe leiden dat geld dat voor een bepaalde doelgroep bedoeld is, op een grote hoop gaat en dus niet bij die groep terecht komt.”
Zaanstad vreesde vooraf voor een ‘aanzuigende werking’; als iemand een fiets krijgt, wil een ander die misschien ook. Maar dat is tot nu toe niet gebleken. Ook moesten de professionals wennen aan hun nieuwe vrijheid, waardoor ze in het begin te huiverig waren beslissingen te nemen. Ervaringsdeskundigen die adviseren bij het project, wezen ook op het risico van willekeur. Ook dat is tot nu toe nog niet vastgesteld. De gemeenteraad wordt vandaag geïnformeerd over de stand van zaken.
Schotten
Het beschikbare budget voor de proef investeert de gemeente nu zelf. Maar als gemeenten structureel zo gaan werken, willen ze de budgetten voor participatie, maatschappelijke ondersteuning of minimabeleid op een hoop gooien. En dan lopen ze tegen regelgeving aan. Veel potjes zijn geoormerkt en moeten in detail verantwoord worden. En juist dat staat praktisch inspringen in de weg, zegt Zaanstad. Het ministerie van Sociale Zaken kijkt mee in Zaanstad naar welke regels het maatwerk nog belemmeren.
De brancheorganisatie voor sociaal werk, de MO-groep, heeft Zaanstad benoemd tot een van de tien ‘gouden gemeenten’: gemeenten die proberen over schotten heen te werken in het belang van inwoners.
(c) NOS
