Ernstig demente kan eerder euthanasie krijgen

Dementiepatiënten die euthanasie willen, moeten dit ook kunnen krijgen als ze in een vergevorderd stadium van de ziekte zitten en niet meer kunnen communiceren met de arts. Dat blijkt uit de nieuwe ‘handreiking’ die de ministeries van VWS en Veiligheid en Justitie recent hebben bekendgemaakt.

De handreiking is een verruiming van de strikte normen die artsenorganisatie KNMG sinds een aantal jaar hanteert. Die schreef in 2012 in een eigen, ‘nadere uitleg’ van de wet nog expliciet dat verbale of non-verbale communicatie met de patiënt een vereiste is voor euthanasie.

In de nieuwe handreiking staat dat euthanasie bij patiënten met gevorderde dementie mogelijk is, maar dat wel aan extra voorwaarden moet worden voldaan. Als de patiënt zijn verzoek niet meer kan overbrengen via woord of gebaar, is een eerder door de patiënt opgestelde schriftelijke wilsverklaring nodig. Het is belangrijk dat de patiënt er van tevoren regelmatig met de arts over heeft gesproken. Ook moet duidelijk zijn dat de patiënt ondraaglijk lijdt, bijvoorbeeld door ernstige benauwdheid, pijn, angst, agressie of onrust.

Onduidelijk
In Nederland woedt al jaren een discussie over euthanasie bij dementerenden. Veel artsen weigeren dit als de patiënt zo dement is dat hij niet meer duidelijk kan maken wat hij wil, ook niet als hij dit in zijn wilsverklaring heeft aangegeven. Voor veel artsen en patiënten is onduidelijk wat wel en niet mag.

De ministers van VWS en V&J besloten in 2013 daarom in overleg met artsenorganisatie KNMG een handreiking op te stellen om meer duidelijkheid te scheppen over de waarde van de schriftelijke wilsverklaring. Over het document is bijna twee jaar gepraat.

‘Eigenlijk stond er allang in de wet dat dit mocht’, zegt directeur Robert Schurink van de NVVE, de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde. ‘Maar doordat de KNMG de professionele normen zo aanscherpte, was het voor artsen de afgelopen jaren heel erg moeilijk. Patiënten werden gedwongen te vroeg uit het leven stappen: ze moesten nog wilsbekwaam zijn. Tot nu toe is het maar een paar keer voorgekomen bij ernstig dementerenden.’

‘Nu zijn we weer een stapje dichterbij het honoreren van de wens van de patiënt’, zegt hij. ‘Deze handreiking benadrukt het belang van de schriftelijke wilsverklaring. Daarin heb je bij je volle verstand opgeschreven dat dit de situatie is die je niet wilt.’

Uitzonderlijke gevallen
Dit is ‘een kleine verschuiving’, erkent voorzitter Rutger Jan van der Gaag van de KNMG. ‘Maar het gaat wel om uitzonderlijke gevallen: situaties waarin iedereen onvoldoende alert is geweest op het verloop van het dementieproces. De handreiking benadrukt vooral dat patiënten tijdig moeten praten met hun arts over euthanasie. Ze moeten niet uitgaan van het idee: als ik een wilsverklaring heb, dan gaat het gewoon gebeuren. Een wilsverklaring is geen document dat je ergens jarenlang in je brandkast hebt liggen.’

Ook de Levenseindekliniek, die euthanasiewensen behandelt van mensen die door hun eigen arts worden afgewezen, waarschuwt voor te veel optimisme. ‘Het blijft ingewikkeld voor de arts als een patiënt vergevorderd dement is’, zegt directeur Steven Pleiter. ‘Als je zo laat bent, kan het gebeuren dat een patiënt niets meer van die euthanasie wil weten.’

Dat komt voor, stelt hij. ‘In 2014 hebben we een patiënt gehad die uiteindelijk zei: hoezo euthanasie? Ik wil helemaal niet dood. Uiteindelijk heeft de arts het verzoek daarom afgewezen.’ Iedereen reageert anders op zo’n moment, zegt hij. ‘Stel dat je een redelijk gelukkige dementerende blijkt te zijn. Dan vind je geen arts die bij je verzoek wil helpen.’

‘Ik kan me voorstellen dat er incidenteel situaties zijn waarin het wel kan’, zegt Pleiter. ‘Maar wij stimuleren mensen echt om zich vroegtijdig te melden. Dan probeer je samen te zoeken naar het geschikte moment. Je moet het eigenlijk doen als je nog net goed genoeg bent om de wens te kunnen uiten. Om ‘vijf voor twaalf’, zoals dat heet. Dan voelt het voor iedereen het beste.’

Bron: De Volkskrant